Тэмдэглэл
Зүрхийг минь хөрөөдөж буй тэр чимээнд...

Горькийн сургуульд хамт сурч байсан буриад найз минь шинэхэн бичсэн гурван шүлгээ ирүүлэв. Андрей Мухраев бол Буриадын өнөө цагийн шилдэг зохиолчдын нэг. 2006 онд бил үү дээ, түүний "Цовдлоос" хэмээх жүжиг Улаан-Үүдийн театрт тоглогдож, ихээхэн яриа хөөрөө үүсгэж билээ. Яруу найрагчийн хувьд тэр өөрийгөө ер зарлаж явдаггүй, чимээгүйхэн л шүлгээ биччихээд, тэдгээр шүлгүүдээ хэвлүүлдэг ч үгүй, ийм л хүн. Андынхаа шинэ шүлгүүдийг ганцаараа уншаад өнгөрмөөргүй, уншигчидтайгаа хуваалцмаар байна аа.

                Сэлэнгэ аймгийн нутагт, долоон жилийн өмнөх тэр нэгэн өвөл андуудтайгаа авахуулсан энэ зургийг санаандгүй олов. Баруун гар талын захад зогсож буй талийгаач маань хамгийн түрүүн нүдэнд туслаа.

                Эрдэнэчулуунтай анх танилцсан өдрөө би тодхон санаж байна. Биерхүү, тарган шар залуу Баянхонгорын залуусын уулзалт дээр анх ирж билээ. Тэр үед бид “Хонгор нутгийн залуус” хэмээх клуб байгуулах санаа хэлэлцэж, Засгийн газраас зохион байгуулдаг “Нэг баг – Нэг бүтээгдэхүүн” хэмээх үзэсгэлэнг өөрсдийнхөөрөө, арай шинэлэг сонирхолтой байдлаар өөрчлөн, Баянхонгороос гаралтай Улаанбаатарчуудын томоохон баяр болгоё гэж ярилцаж асан үе. Хээгүй шинжийн, цүл пал яриатай нөгөө шар залуу чинь Баянхонгор Баянхонгортоо бүр манай Гурванбулаг сумынх болж таарав. Анхнаасаа л элгэмсүү, нийцэрхүү зан нь шууд таалагдаж эхэлсэн. Дараахан нь Гурванбулаг сумын нийслэл дэх Нутгийн зөвлөлийн ажлыг Эрдэнэчулуунд үүрүүлчихсэн юм даг. Тэр бол харин манай сумын ахмадуудын санаа байсан. Ний нуугүй хэлэхэд, манай сумын Нутгийн зөвлөл урьд нь ямаршуу түвшинд ажлаа явуулж ирснийг би л хувьдаа мэдэхгүй. Харин сайн дурын энэ холбоог Эрдэнэчулуун удирдах болсноос хойш манай сумын нэр хүнд илэрхий өсч, юутай ч мань мэтийн олон хүн Гурванбулагаас гаралтайгаараа бахархах болцгоосоон.

- Уншигчийн асуултаас үүдсэн зурвас -

                Энэ сайтын холбоо барих хэсгээр нэгэн уншигч “Бөөгийн домог” романы дотор гарч буй ухаа хагдны сар, сүүн сар гэх мэтийг ямар учиртай оноосон нэр вэ, мөн романы төгсгөлд  “Буриад-монгол уламжлалт тооллын буга, хуц, их улаан саруудад бичив” гэсэн байгаагаа тайлбарлаж өгөхийг хүсчээ. Ганц уншигчид цахим шуудангаар хариу бичснээс иймэрхүү зүйл сонирхож мэдэх өөр хүмүүст хүргэсүгэй хэмээн шийдснээ толилуулъя.

Хэдийд ч юм бэ дээ, одоогийн Баянхонгорын өмнүүрх Юм бэйсийн хошуунд Дугар зайсан гэгч нутагладаг байж. Үлгэр ярих гэж байгаа юм биш шүү. Түвдийн шашин гажуудаж, Бурхан багшийнхаас өөр номоор явна хэмээсэн бүлэглэл хүчирхэгжээд байхад тэр хүн очиж завхралаас нь гэтэлгэсэн ухаантан гэлцдэг. Түвдийн толгой лам нар “Манай шашныг аврах хүмүүн умар зүгт байна, тэр хүн энэ тэмдгийг таних учиртай” гээд нэг эрдэмтэй ламынхаа орхимжинд хар бөс оёод мордуулжээ. Сайхь лам Тангуд уулсыг давж, амьхандаа тэр хавиараа л мөнөөх хар бөсийг анзаарах ажигч гярхай нэгэнтэй таарчих санаатай бишгүй явж. Сүүлдээ таван Цайдамыг хэжиж, Хөх нуурыг тойроод, цөл гаталж л дээ. Буусан айлынх нь эзэн “Хээ, тан шиг дээгүүр сахилтай лам орхимжиндоо хар тэмдэг хадчихсан явахыг бодоход танай Түвдийн шашин ч самуурч гүйцсэн юм шив дээ” гэж хэлэхийг сонсох үедээ Лхасын хувраг Монголын говьд ирчихсэн байжээ. Лам ч хонон өнжин саатаж, хэрэг зоригоо нэгд нэгэнгүй учирласан юм байх. Хэр удаан ч гуйлгасан юм бэ, юутай ч Дугар зайсан Лхаст очно, гэхдээ ирэх жил өөрөө яваад очно гэж амалжээ. Зорьсондоо хүрсэн лам ч буцаж. Өвөл нь Дугар зайсан саяхан бууранд гарсан ингэ унаад Лхас руу гарчээ. Манай Сэгс Цагаан Богд хавиас шүү дээ. Их л удаж хүрсэн нь лавтай. Одоо бол Гансу ортол хоногийн л газар. Чунчинь, Бээжин, Шанхай гурван хотоос Лхас хүрэх шууд галт тэрэг үүгээр дайрна. Тэгээд л 30-аад цагийн дараа Будалин ордны өмнө зогсож байх вий.

                Солонгосын урлаг тааруу, зураачид нь сул гэсэн үгийг би Монголд бишгүй л сонсч байлаа. Арай ч үгүй биз гэж боддог байсан ч, өнөөдрийг хүртэл орчин цагийн урлагаас нь яг нэг дор шимтэж харж танилцсан минь үгүй. Ямар ч азаар гэх юм бэ дээ, энэ удаа Солонгост ирэхдээ би нэг зураачийн нэлээд том үзэсгэлэнг Бусанд үзэж, тэр хүний уран бүтээлтэй боломжийн сайн танилцсан. Модон бараар дэлхийд тэргүүлэгсдийн нэг, тэр их мастерын бүтээл Л.Өлзийтөгсийн “Ганцаардлын дасгал” номын хавтас болсон удаатай. Энэ бүхний цаад учир холбоог тоочвол их урт түүх болно. Одоо бол нэгэн гайхалтай мүзейн тухай л өгүүлэх гэсэн юм.

Шинэ ном

Сонгодог уран зохиолын эхлэлийг тавьсан дөрвөн л нэр бий. Энэ бол Хомэр, Шэкспир, Сэрвантэс, тэгээд Монтэнь юм. Францын сэтгэгч, эсээ хэмээх төрлийг уран зохиолд үндэслэн хөгжүүлсэн Монтэнийн сор эсээнүүдийг түүвэрлэн орчуулсан энэ ном бол олон зууны туршид дэлхийн сэхээтнүүдийн ширээг чимсээр ирсэн бүтээл билээ. Г.Аюурзана орос, англи хувилбаруудыг дүйлгэн орчуулсан эдгээр эсээ нь аугаа их философичийн сонгодог бүтээл монгол хэлнээ гарсан анхны тохиолдол болно.

Г.Аюурзана оюутан байхаасаа л зэнг сонирхдог байжээ. Энэ ном бол түүний олон жилийн мөрөөдөл юм. Дорно дахины өвөрмөц сэтгэлгээний нэгэн оргил -Зэнгийн тухай хэн бүхнээ ойлгомжтой хэлбэрээр бичсэн энэ бүтээл орчин үеийн олон уншигчийн ширээний ном болжээ.