Бичгийн онцгой хүмүүсийн нэг Владимир Набоков Оросын болоод дэлхийн утга зохиолын тухай цуврал лекцүүд их сургуульд уншдаг байжээ. Гэвч романууд нь ашиг орлоготой болоод ирмэгц багшийн ажлаа орхисон юм. Тэрээр Гоголиор 7, Достоевскийгээр 5, Чеховоор 3, Толстойгоор 2, Тургеневээр 1 лекц уншсан нь баруунд Оросын утга зохиолыг замчилсан бол, Сервантес, Остин, Диккенс, Флобер, Стивенсон, Прүст, Кафка, Жойсын тухай лекцүүд нь өдгөө ч утга зохиол судлалын гайхамшигт тооцогдог.

                2009 онд миний бие “Дэлхийн сонгодог утга зохиолын чуулган” 50 ботийн редактороор ажиллаж байхдаа боть бүрт өмнөх үг сонгох болж билээ. Тэгээд Набоковын лекцээс зарим хэсгийг орчуулан, 4-5 ботийн өмнөтгөлд тавьснаа өдгөө эргэн нэг харж, орос зохиолч л Оросын утга зохиолоо цэгнэх эрхтэйг ахин мэдэрлээ.

Эхлээд утгыг буулгана; дараа нь шүлгийн хэлбэрт оруулна; шүлэглэхдээ эх бичвэрийг бүрмөсөн огоорч, тэр найрагчийн зүрх сэтгэлд шургаад; өөрийнхөө дотроос эцэст нь бусдыг олж уншнам.

Хятадын Ланжоу хотод орших Баруун Хойд Үндэстний их сургууль (Northwest University for Nationalities 西北民族大学)-ийн урилгаар “Дэлхийн сонгодог уран зохиол монгол хэлнээ орчуулагдсан төлөв”, “1990-ээд оноос хойшхи Монголын уран зохиол”, “Өнөө цагийн утга зохиол судлалын үндсэн аргууд”, “Постмодернизмын тухай зурвас зарим ойлголт” гэсэн цуврал дөрвөн лекц уншлаа. Тухайн бүс нутаг дахь монгол зохиолчдыг боловсруулах сургалт зохиосон үе давхцаж, Өвөрмонголын Алшаа, Ордос аймгууд, Хөхнуур муж, Шинжаан-Уйгурын өөртөө засах орноос монгол зохиолчид ирж оюутнуудтай зэрэгцэв. Мөн Шининг хот дахь Хөхнуурын Үндэстний их сургууль (Qinghai University for Nationalities 青海民族学院)-д “1990-ээд оноос хойшхи Монголын уран зохиол” лекцийг давтан уншсан болно. Аль аль нь монгол хэл-уран зохиолын мэргэжлээр сургалт явуулдаг, тус тусынхаа мужийн тэргүүлэгч их сургуулиуд бөгөөд монгол соёл судлалаар Ланжоуд 600 гаруй, Хөхнуурт 200-гаад оюутан суралцаж байна. Энэхүү лекцний тэмдэглэлийг БХҮИС-ийн аспирантууд бэлдсэн болно.

Утга зохиолын дээд сургуулийн 4-р дамжаанд “Борхэс ба постмодернизм” гэсэн урсгал курс орсон нь уран зохиолын тухай бодлыг минь үндсээр нь эргүүлээд хаячихаж билээ. Борхэсийг би зүгээр л уншаад өнгөрч болохгүй Юм байна гэж сэхээрсэн. Тэр бол өөрөөсөө өмнөх бүх зохиолчдыг үеийнхээ хүн гэж үзээд зогсохгүй, зохиол бичдэг хэн ч бай Борхэсийн хамтран зохиогч, түүний хувьд хуулбарлах гэх мэтийн марзан ойлголт ерөөсөө байдаггүй, учир нь Борхэс тэргүүтний бий болгож буй цоо шинэ утга зохиолд эрт эдүгээ гэх зааг огт байхгүй, тэр ч бүү хэл уламжлалт дүр, өгүүлэмж, зохиомж, баримт ба санаа гэх зүйл ч үгүй байв. Тэр зохиолдоо бусдын үгийг зүгээр л зээлдээд авчихна, уншиж байгаа номуудаа өөрийн ертөнцийг бүрдүүлэх материал болгочихно. Боловсолтой хүний хувьд үхтлээ нэг хүнд өмчлөгддөг ч юм уу, эс бөгөөс туйлын абсолют санаа гэж огт байхгүй. Бүх хэвшмэл ойлголт текст дээр очоод л утгаа алддаг.

Бурхан минь, энэ бүхнийг ойлгох мөн ч хэцүү байсан даа!

                “Тунгалаг Тамир”, “Цаг төрийн үймээн”, “Үүрийн туяа” гурав миний багад хамгийн алдартай номууд байлаа. “Үүрийн туяа” монгол хэлээр гарсан, орчин үеийн анхны том роман гээд бодохоор, боломжийн ч юм шиг. Гэхдээ хуучин тогтолцоо, соцреалист сэтгэлгээний үед гарсан 200-гаад роман дундаа л гэхээс, өргөн утгаар нь авч үзвэл “Монголын нууц товчоон” ч роман, бас “Хөх судар” мэдээж роман л даа. Тэгээд би монгол романы тухай ойлголт, мэдэх хэр хэмжээ минь ер нь яасхийж тогтосныг өөртөө нэг эргэцүүлж үзье гэж шийдлээ.