-Танд гадаадаас илгээмж ирж…
Мөн гэж үү? Тийм ээ, мөн байна! Энэ дугтуйнд юу байгааг би мэднэ. Эрхий, долоовор хоёр хурууг өндгөөр нь нийлүүлэн дугуйлсны хэрийн том, ердөө гуравхан талст гарган зассан, уулын болор. Энэ чулууг тэр 1999 оны есдүгээр сарын есний өдрийн яг есөн цаг есөн хоромд үнсчихээд дугтуй руу хийхэд би дэргэд нь байсан юм.
-Чи гэр рүүгээ явуулж байгаа юм уу?
-Үгүй дээ.
-Тэгээд хэнд явуулж байгаа юм бэ?
-Ирээдүй рүү. Хайртай хүн рүүгээ.
-Хайрт чинь ирээдүйд байдаг юм биз дээ?
Үүр хаяараа ч үгүй байхад Гүнз сэрэв.
Үдэш хүүгээ унтуулчихаад, салхинд гарсан эхнэр нь шөнө дундаас хойш орж иржээ. Одоо жигдхэн амьсгалаад унтаж байна. Хацарт нь эрүүл цус гэрэлтэн туяарч байгаа даа хэмээн төсөөлөхдөө Гүнз залуу эхнэртээ хайр хүрч инээмсэглэв. Эхнэр нь хөнжлөө дэлгэн шургах зуураа амандаа ямар нэгэн дуу гүнгэнэн аялсан сан. Ямар дуу байв даа? Тэрүүхэн үед нь сайн тогтоож авсан ч, одоо бол мартжээ. Юутай ч тэр дууны үгийг өвгөн залуудаа буйд хөдөөгийн нэгэн тариачнаас олж сонсоод, цааснаа буулгаж тэмдэглэсэн билээ. Тэмдэглэсэн дууны тоо гурван зуу хол давсан тул, чухам аль дууг эхнэр нь аялсаар гэртээ орж ирснийг санах амаргүй аж...
Орь залуугийн дэвтрээ эргэн үзвээс яруу найргийг таних гэж хичээж явсан тэр л дэврүүн хөвгүүнийг ахин олж харах шиг болно...
Уг нь эл шүлгийг романаас тусдаа бичсэн бөгөөд "Сэра хийдийн дурсамж" гэж нэрлээд байсан юм. Харин "Шүгдэн"-г бичиж байх үед мөнөөх романы хойхнуур, Лхасын Сэра хийдэд гол баатар маань очиж, ховсдуулсан мэт сэтгэгдэлд автдаг хэсгийг нэг бүрчлэн дүрсэлж тоочиход хэцүү байсан тул, шууд л бэлэн шүлгээ авч оруулсан. Энэ нь ч олон дэмий зүйл бичихээс намайг аварсан билээ.
Г.А.
***
Тэнд, сэтгэлд минь мянган нар асч,
Тэнгэрийн цаглашгүйд нь бурхдын үгс
Түүчээ тогорууд шиг нисэлдэн,
Хавар болов...
2006 онд анх хэвлэгдсэн энэ ном нь өөр хоорондоо харилцан шүтэлцээ бүхий өгүүллэгүүд, мөн хавсралт эсээнээс бүрдсэн метароман юм. 2009 онд "Хүүрнэл зохиолын товчоон" нэрээр ботилогдсон эмхэтгэлд нь мөн оржээ.
Зохиогчийн залуу насны нэлээд хугацаа өнгөрсөн Москва хотод ихэнх үйл явдал нь өрнөдөг эдгээр өгүүллэгүүд далд зөн, ид шидийн аясаараа ижилсэнэ. Хавсралт эсээнүүдийнх нь нэг болох "Хаа нэгтээ буй эмээдээ бичсэн захидал"-ыг та "Тэмдэглэл" хэсгээс уншиж болно.
Уг ном 2007 онд солонгос хэлээр орчуулагдан Сөүлийн "Erum Books" хэвлэлийн газарт хэвлэгдсэн бөгөөд ОХУ-ын утга зохиолын сэтгүүлүүдэд "Орос цэрэг", "Хаа нэгтээ буй эмээдээ бичсэн захидал" нь орчуулагдан гарчээ. Мөн энэ ном дахь "Бурханы шарил", "Мууран хүмүүсийн сүүдэр" өгүүллэгүүд англиар орчуулагдан нийтлэгдсэн байна.
2010 оны З-р сард анх хэвлэгдсэн энэ романаа бичихийн тулд зохиогч гурван жил дараалан Байгал нуурын Ольхон арал руу явжээ. Эртнээс монгол угсаатны умард хэсгийнхний бөө мөргөлийн ариун дагшин газар байсан уг арлын тухай тэрээр: "Их далайн дундах бяцхан тал нутаг. Одод энд тодоос тод цацарч, домог зүүдлэгддэг..." гэж бичсэн бий.
Романд нэгэн халх залуу Байгал нуурын арал дээр суудаг бөөтэй танилцан, дэргэд нь долоон жилийг өнгөрөөж байгаа тухай өгүүлнэ. Жил бүрийг нэг онцлог явдлаар төлөөлүүлсэн бөгөөд энэ зохиол 7 бүлэгтэй. Бүлгүүдийн нэрийг танд сонирхуулъя: 1. "Онгодын тоос", 2. "Хийсвэр модны сүүдэр", 3. "Хэнгэрэгийн амь", 4. "Тэнгэрт агч гэргий", 5. Бурхан хадны ордон", 6. "Харанхуйн орны тайлга", 7. "Алдагдсан сүнсний эрэлд".
Роман олон домог яриа агуулсан, буриад ястаны үүх түүхийн сэдвийг нэлээд эмзэг талаас нь хөндсөн, бас хүний сэтгэлийн үймээн зөрчилдөөний аясыг илэрхийлсэн, сэтгэлгээний бүтээл юм.
Зохиогч энэ номоороо "Алтан өд", "Гоо марал" шагналууд хүртжээ.
Хөгжүүлэгч: BAACHKA, Source: BaA4ka v2.5