Бүтээл
Тэнгэрт үлдсэн шувууны мөр...

***

ХИЧНЭЭН шувуу нисээд өнгөрөв өө?

Хийсч байгаа навч - намар.

Модны саргар мөчирт зурагдаж цавтах тэнгэрийг ажиж

                Монголоор шивнэсэн шүлэг - хайр.

Түмэн зураастай алга - хорвоо.

Түүн дээр байх бүдэгхэн шугам - би.

Үрчлээт алганд наадах модны сүүдэр шиг

                Үймрээ сэтгэлд орж гарах нэгэн амь - чи.

Өө, хичнээн ч шувуу нисээд өнгөрөв дөө?

 

1990.Х.18-19. Москва.

 

              Чоно улих хажууханд сонсдов. Хариуд нь тэртээ холоос өөр нэгэн чоно улив. Гурав дахь чонын дуу ялигүй хожуу дуулдав.

              Би чонон дунд амьдарч байна. Чононууд, моддын дунд, хөх будан, хүйтэн салхи, уулсын дунд гурав дахь намраа үдэж байна.

              Дөрвөн жилийн өмнө би хүн байсан. Хүн байх ч сайхан шүү. “Ингэж болно. Тэгж болохгүй”. Хамгийн чухал нь энэ. Хүн ухаан суух тусмаа л юу зөв, юу бурууг мэдэж авдаг. Үүнийг мэдэж авахгүйгээр амьдрах аргагүй. Тэгэхдээ бусад хүмүүсийн дунд тэр шүү дээ.

              Энд бол болно оо. Энд тэс өөр хууль үйлчилдэг. Энэ бол уул, ой, агуй. Агуйн хананд ямар ч бичээс үгүй. Бичье гэсэн ч энд шүршдэг будаг байхгүй. Би урьд нь амьдарч байсан байшингийнхаа ханан дээр час улаан будгаар нэгэн тэмдэг тавьснаа саналаа. Тэр бол анархийн тэмдэг байсан юм. Яг одоо агуйнхаа ханан дээр “НИЙСЛЭЛ” гэж бичих юм сан. Нийслэл! Сэтгэл зүрхний минь нийслэл энд байна.

 

-Говь нутаг дахь элсний нүүдэл, цөлжилтийн эсрэг сэтгэлийн тэмцэл болгон бичив-

           

Цас ороход бид хүүхэд насандаа эргээд оччих шиг болдог…

                                                                                                Мишима Юкио

 

 

            Эхлэл.

 

                Намайг төрөөгүй байхад энэ явдал болсон юм. Нэгэнт өөрийн нүдээр үзээгүй болохоор, байгалийн гамшиг гэх үү, хосгүй гайхамшигт үзэгдэл гэх үү, би нэрлэж мэдэхгүй.

                Чухам хэдэн онд уг явдал болсныг ч одоо санах хүн үлдсэнгүй. Тэгээд би хууччуулын ярианаас олж сонссон “Мичин жилийн зуд” гэдэг нь л байх хэмээн томьёолсон удаатай. Асар их цас унасан тэр өвөл үнэндээ мичин жил байсан үгүйг, мэдээж, би мэдэхгүй л дээ. Гэвч чухамхүү мичин жилд л юу юунаас илүү их цас ордог юм гэнэ билээ.

                Энэ зохиолыг би дараа нь “Цасан тахлын домог” гэж нэрлэж байв. Мөн л хууччуулын үгэнд гардаг мөсөн тахал төсөөлөгдөөд байснаас тэр. Эцэст нь цаг хугацаа, бодот гамшгийн загвараас арайхийн ангижрах шиг болоод, сэтгэл хөнгөрч үүнээ хэвлүүлэхээр шийдсэн минь энэ. Гэхдээ одоо таны уншиж байгаа энэ нэр ч сүүлчийн нэр нь биш л болов уу.

                Их цас хайлсан хойно би төржээ. Багадаа би голын усанд чулуу дэгдүүлж тоглодог сон. Арай том болсон хойноо горхины захаар жижигхэн үйсэн завь уралдуулан гүйдэг байлаа. Одоо энд ямар ч горхи байхгүй. Багадаа үзсэн тэр их гол бол мөнөөх их цасны ус л урсч байсан нь юм билээ.

 

Нэгдүгээр сар миний хамгийн дургүй сар.
Яасан гэж би түүнд дургүйцнэ вэ?
Нэгдүгээр сард өр зүрхийг хайрах мэт
Хамгийн их хүйтэн болдог.
Өвчилсөн дурсамжийг үгдрээх мэт
Хамгийн их цас унадаг.
Цас биш, хөндүүр хөндүүр эмзэглэлүүд л
Цаана цаанаасаа, барагдаж дуусахгүй буудаг.
Нэг л тайвшрал –
Нэгдүгээр сарын одод хамгаас тод байдаг…
Үзэсгэлэнт хүйтэн цасны одод…
Одот цасны, цаст оддын хүйт…
 
Үгүй дээ, миний дургүй сар
Нэг сар биш юм байна.
Хоёр сар…
 
Шинэ ном

2006 онд анх хэвлэгдсэн энэ ном нь өөр хоорондоо харилцан шүтэлцээ бүхий өгүүллэгүүд, мөн хавсралт эсээнээс бүрдсэн метароман юм. 2009 онд "Хүүрнэл зохиолын товчоон" нэрээр ботилогдсон эмхэтгэлд нь мөн оржээ.

Зохиогчийн залуу насны нэлээд хугацаа өнгөрсөн Москва хотод ихэнх үйл явдал нь өрнөдөг эдгээр өгүүллэгүүд далд зөн, ид шидийн аясаараа ижилсэнэ. Хавсралт эсээнүүдийнх нь нэг болох "Хаа нэгтээ буй эмээдээ бичсэн захидал"-ыг та "Тэмдэглэл" хэсгээс уншиж болно.

Уг ном 2007 онд солонгос хэлээр орчуулагдан Сөүлийн "Erum Books" хэвлэлийн газарт хэвлэгдсэн бөгөөд ОХУ-ын  утга зохиолын сэтгүүлүүдэд "Орос цэрэг", "Хаа нэгтээ буй эмээдээ бичсэн захидал" нь орчуулагдан гарчээ. Мөн энэ ном дахь "Бурханы шарил", "Мууран хүмүүсийн сүүдэр" өгүүллэгүүд англиар орчуулагдан нийтлэгдсэн байна.

2010 оны З-р сард анх хэвлэгдсэн энэ романаа бичихийн тулд зохиогч гурван жил дараалан Байгал нуурын Ольхон арал руу явжээ. Эртнээс монгол угсаатны умард хэсгийнхний бөө мөргөлийн ариун дагшин газар байсан уг арлын тухай тэрээр: "Их далайн дундах бяцхан тал нутаг. Одод энд тодоос тод цацарч, домог зүүдлэгддэг..." гэж бичсэн бий.

Романд нэгэн халх залуу Байгал нуурын арал дээр суудаг бөөтэй танилцан, дэргэд нь долоон жилийг өнгөрөөж байгаа тухай өгүүлнэ. Жил бүрийг нэг онцлог явдлаар төлөөлүүлсэн бөгөөд энэ зохиол 7 бүлэгтэй. Бүлгүүдийн нэрийг танд сонирхуулъя: 1. "Онгодын тоос", 2. "Хийсвэр модны сүүдэр", 3. "Хэнгэрэгийн амь", 4. "Тэнгэрт агч гэргий", 5. Бурхан хадны ордон", 6. "Харанхуйн орны тайлга", 7. "Алдагдсан сүнсний эрэлд".

Роман олон домог яриа агуулсан, буриад ястаны үүх түүхийн сэдвийг нэлээд эмзэг талаас нь хөндсөн, бас хүний сэтгэлийн үймээн зөрчилдөөний аясыг илэрхийлсэн, сэтгэлгээний бүтээл юм.

Зохиогч энэ номоороо "Алтан өд", "Гоо марал" шагналууд хүртжээ.